Lesbrief 1: Waarom ‘Stolpersteine’ in Pekela.

De geschiedenis van Pekela begint in 1599. Al vanaf het eind van de zeventiende eeuw hebben er joodse mensen gewoond in Nieuwe en Oude Pekela . Soms waren het er weinig (3), soms waren het er veel (meer dan 300). Tijden de Tweede Wereldoorlog, die voor Nederland duurde van 1940 tot 1945, werden bijna alle Joden weggevoerd naar concentratiekampen in Polen en Duitsland. Daar werden ze door de nazi’s op een verschrikkelijke manier omgebracht.

Toen op 5 mei 1945 de Duitsers zich overgaven waren er van de Pekelder Joden nog maar 14 in leven. Zij hadden, op één uitzondering na, hun leven gered door onder te duiken.

Dit huisje, achter in Bronsveen in Oude Pekela, was een van de onderduikadressen in de Pekela’s.

Het verborgen houden van Joden voor de Duitse bezetters was zeer gevaarlijk werk. Als je daarbij werd betrapt dan werd je meestal zonder pardon gearresteerd. Na verhoor werd je, evenals de Joden, afgevoerd naar een concentratiekamp waar bijna niemand  levend uit vandaan is gekomen.

Toch waren er steeds weer mensen te vinden die hun huis als onderduikadres beschikbaar stelden. Mensen die op deze manier het leven van medemensen wilden redden.

Ook op andere manieren hebben Pekelders zich verzet tegen de Duitsers. Die pleegden overvallen op kantoren waar distributiebonnen werden bewaard, ze bevrijden gevangen genomen landgenoten of ze verspreiden in het geheim illegale kranten als ‘Noorderlicht’ en ‘De Waarheid’. Als de Duitsers dat ontdekten -soms na verraad door eigen landgenoten- dan wachtte hen hetzelfde lot als de mensen die met onderduikers in huis waren betrapt.        

Om alle Pekelder mensen, die door verzet of door hun geloof zijn omgebracht door de nazi’s, te gedenken is er in de onze gemeente een Werkgroep bezig om hen te gedenken door een steentje te plaatsen voor het huis, waar zij in de Tweede Wereldoorlog hebben gewoond.    

Die steentjes worden gemaakt door een Duitse kunstenaar, Günther Demnig. Ze hebben op de bovenkant een plaatje van geel koper (messing) met daarop een aantal gegevens van de persoon waarvoor de Stolperstein  (struikelsteen) is gemaakt  (Zie: onderstaande foto)

Naast verzetsmensen en Joden zijn er helaas ook inwoners van Nieuwe en Oude Pekela door oorlogsgeweld omgekomen, zowel in Nederland als in het buitenland.

-            Tijdens de Duitse inval op 10 mei 1940 waren er een aantal plaatsgenoten betrokken bij gevechten rond de Afsluitdijk, op de Grebbeberg in de provincie Utrecht en bij de vliegvelden in West Nederland. Van hen zijn er vier gesneuveld: twee inwoners uit Nieuwe Pekela en twee uit Oude Pekela.

-            Op 24 september 1942 vielen er een paar bommen in de Burg. Van Weringstraat in Oude Pekela. Een groot aantal huizen werd vernield of zwaar beschadigd en zeven personen kwamen daarbij om het leven. Vandaar dat op deze plek het oorlogsmonument van Oude Pekela is geplaatst.

                                                                                                                              Oorlogsmonument Oude Pekela

    Beschadigde huizen;  hoek Parklaan / Van Weringstraat.                  Gedenkt hen die vielen voor vrijheid en recht. 1940-1945.                           

-       Ook zijn er in de Tweede Wereldoorlog nog ongeveer 15 mensen uit Oude en Nieuwe Pekela in Duitsland omgekomen tijdens werkzaamheden, die ze daar gedwongen moesten verrichten. Omdat de meeste Duitse mannen vochten in het leger werden er uit het buitenland arbeiders ‘gehaald’ die moesten werken in de (oorlogs-)fabrieken, bij het aanleggen van verdedigingswerken e.d.

Vanaf 1943 gingen de geallieerden steeds vaker in Duitsland bombarderen. Daarbij ging het meestal om doelen die belangrijk waren voor het voeren van de oorlog zoals havens, wapenfabrieken en spoorwegen. Tijdens die bombardementen hebben, behalve veel Duitsers, ook een groot aantal buitenlandse dwangarbeiders het leven verloren. Waaronder dus ook die (waarschijnlijk) 15 hierboven genoemde inwoners van Pekela..

Een aantal van hen is begraven op een van de begraafplaatsen in Boven Pekela, Nieuwe Pekela of Oude Pekela. Meestal is dan op de grafstenen vermeld of door Duitsers tussen 1940 en 1945 zijn omgebracht of dat ze zijn gesneuveld in de meidagen van 1940.     

Aan het begin van zo’n kerkhof zijn in dat geval bordjes bevestigd met de mededeling dat er graven aanwezig zijn van Nederlandse oorlogsslachtoffers. Liggen daar ook soldaten begraven die vochten in een van de andere geallieerde legers, dan is dat op een ander bordje te lezen met een Nederlandse en Engelse tekst.

De Werkgroep Stolpersteine Pekela zet zich in om een steentje (bovenkant: 10cm bij 10 cm.) te leggen  voor de huizen van de joodse slachtoffers (131) en voor de woningen van de Pekelder verzetsslachtoffers (14). In totaal zijn dat er dus 145.

Als alles volgens plan verloopt dan zullen de eerste steentjes, zowel in Boven Pekela als Nieuwe en Oude Pekela, geplaatst worden op dinsdag 19 juni 2012.