Lesbrief 3: De Tweede Wereldoorlog in Pekela (1940-1945).
Voor het goed begrijpen van de Tweede Wereldoorlog moeten we eerst even iets vertellen over de Eerste Wereldoorlog. Deze strijd, die duurde van 1914 tot 1918, werd verloren door Duitsland. Dit land moest daarvoor zwaar boeten. Belangrijke industriegebieden moesten aan de overwinnaars als Engeland, Frankrijk en Rusland worden afgestaan evenals zware boetes. Daardoor verarmde het land snel en, als gevolg daarvan werd de bevolking steeds meer ontevreden. De mensen gingen de straat op om te protesteren tegen de steeds toenemende werkloosheid en hun slechter wordende financiële situatie. Dit leidde soms tot vernielingen waardoor het leven nog moeilijker werd. (zie ook Lesbrief 10.)
Een nieuwe politieke partij in Duitsland, de Nationaal Socialistische Duitse Arbeiderspartij, afgekort de NSDAP, onder leiding van Adolf Hitler, beloofde de mensen een herstel van de orde en een verbetering van de welvaart. Hij wees ook de schuldigen aan die de slechte situatie in Duitsland hadden veroorzaakt. In de eerste plaats waren dat volgens hem de Joden. Zij kregen het dan ook zwaar te verduren. Geen wonder dat velen van hen naar veiliger landen als Engeland, de
Verenigde Staten van Amerika en ons land vluchtten.
Adolf Hitler
Hitler en zijn partij (in de volksmond: de nazi’s) eisten ook een teruggave van alle gebieden die het land na de Eerste Wereldoorlog had moeten afstaan. In de ogen van de nazi’s was dit echter nog niet genoeg. Zij wilden ook nog stukken land in Polen en Tsjecho-Slowakije (toen nog één land) bij Duitsland voegen omdat dat land volgens hen meer ‘Lebensraum’ (leefruimte) nodig had.
Drie gebieden (in rood) die Duitsland er tussen 1936 en 1939 bij heeft ‘gekregen’.
Links: het Rijnland; midden Oostenrijk en rechts het Sudetenland.
Dan nu de situatie in Nederland en in Pekela. Op vrijdag 10 mei 1940 brak voor ons land de Tweede Wereldoorlog uit en begon ook voor de Pekela's de Duitse bezetting. Op die datum overviel het Duitse leger in alle vroegte het neutrale Nederland onverwacht. Het minder goed bewapende Nederlandse leger moest vechten tegen een zeer modern bewapend en goed geoefend Duits leger. De belangrijkste verdedigingswerken van Nederland waren in het midden en westen van ons land omdat daar de grote steden lagen. Aan de grens was een zwakke Nederlandse verdediging die de inval moest melden aan het legerhoofdkwartier in Den Haag en de bruggen moest opblazen *.
De Duitse aanval van 10 mei 1940 op Nederland, België en Frankrijk.
In Pekela was een kleine groep Nederlandse soldaten die de belangrijkste bruggen in onze dorpen, zoals de Wedderklap en de Onstwedderbrug moest opblazen en de andere bruggen opendraaien om daarmee de opmars van het Duitse leger te vertragen. Dat is gebeurd in de ochtend van de 10e mei en de huizen rondom deze bruggen hadden behoorlijk veel schade opgelopen door de explosies. Daarna zijn de Nederlandse soldaten richting het fort Kornwerderzand op de Afsluitdijk vertrokken **
Veel Duitsers hebben zich overigens die dag niet in Pekela vertoond. De hoofdmacht van het Duitse leger dat het Noorden van Nederland moest veroveren, trok via Winschoten en via Emmen richting Friesland.
Daarna hebben de Duitsers zich natuurlijk wel laten zien in Pekela. Tientallen Pekelder joodse families werden weggevoerd om via Kamp Westerbork in de Duitse vernietigingskampen terecht te komen. Het is slechts één persoon gelukt de kampen te overleven. ***
In mei 1945 zijn dan nog maar een klein aantal van de Pekelder Joden nog in leven.
In de beide Pekela’s leefden in: 1940 - 145 Joden
(aantallen bij benadering) 1945 - 14 Joden
Vanaf 1942 werden vele Pekelder mannen als dwangarbeider naar Duitsland afgevoerd. Meestal moesten zij werken in de oorlogsfabrieken of bij verdedigings- werken. Zoals in ‘Lesbrief 1’ vermeld zijn daarbij 15 inwoners van Nieuwe en Oude Pekela door bombardementen om het leven gekomen Gelukkig kwamen de meesten, na het einde van de oorlog in mei 1945, na een lange (voet-)tocht gezond weer thuis.
Als gevolg van de oorlog ontstond er een tekort aan goederen en aan levensmiddelen. Om de nog aanwezige goederen en het overgebleven voedsel zo eerlijk mogelijk te verdelen werd er een distributiesysteem ingevoerd. Elk persoon kreeg per maand een aantal bonnen waar precies op stond wat er voor gekocht kon worden.
Distributiebonnen voor Aardappelen, Boter en ‘Algemeen’.
Er waren ook Pekelders die zich verzetten tegen de Duitse overheersing en hen dwarsboomden door het plegen van aanslagen op Duitse troepen en door het plegen van overvallen op gemeentehuizen ter verkrijging van persoonsbewijzen en distributiebonnen. Deze waren ondermeer nodig voor onderduikers (mensen die zich verschuilden voor de Duitsers). Ook het Pekelder verzet, veelal afkomstig uit de communistische partij of uit de protestantse kerk, heeft erg geleden onder de Duitse bezetting.****
Het (voor iedereen verplichte) persoonsbewijs.
Vragen, opdrachten en websites bij ‘Lesbrief 3’.
1. Vragen.
Vraag 1: Het behandelen van de Joden door de nazi’s noemen we discriminatie en racisme. Wat wordt hiermee bedoeld?
Vraag 2: Kun je een voorbeeld geven van tegenwoordige discriminatie?
Vraag 3: Geef een aantal voorbeelden van verzet.
Vraag 4: Wat wordt bedoeld met ‘mensen uit de Protestantse Kerk’.
Vraag 5: Waarom noemt met de bonnen op de vorige pagina
‘distributiebonnen’?
Vraag 6: Welk product is in 1973 nog een keer ‘op de bon’ geweest?
Waarom was dat nodig?
2. Opdrachten.
Opdracht 1: Zoek in de atlas op waar Kornwerderzand en de Grebbeberg liggen.
Opdracht 2: Bedenk waarom het voor de Duitse bezetters handig was dat iedereen een persoonsbewijs had.
Opdracht 3: Vraag een persoon, die de Tweede Wereldoorlog (1940-1945) nog heeft meegemaakt, wat hem het meest uit die tijd is bijgebleven.
Opdracht 4: Bedenk vijf woorden die te maken hebben met onderduiken en gebruik die in een klein verhaaltje.
3. Websites.
** Kornwerderzand (Slag om de Afsluitdijk)
*** Eén overlevende met Foto
**** Cultuur en Geschiedenis van Pekela
