Lesbrief 7: De Joodse begraafplaats in Oude Pekela van 1693 tot 1989.
Het begin.
Kort voor het jaar 1700 kwamen de eerste Joden naar Oude Pekela en al in 1693 kocht één van hen, Daniel Jacobs, een stukje grond om daar een joodse begraafplaats* van te maken. Dat land ligt tussen de Haanswijk en de Draijerswijk en het is te bereiken via de Draijerswijk. Op dit moment staan er 158 grafstenen. Er hebben vast en zeker meer grafstenen gestaan, maar aangetast door weer en wind zijn de oudste al lang weer verdwenen.
Kort geleden zijn de grafstenen gefotografeerd. Ze kregen toen ook een nummer en tegelijkertijd zijn de Hebreeuwse opschriften vertaald in het Nederlands. In de toekomst is zodoende precies na te gaan welke Joden er begraven liggen waar hun graf zich bevindt en wat er op de grafstenen staat.
Twee grafstenen op de Joodse begraafplaats aan de Draijerswijk te Oude Pekela.
(Het zijn de nummers. 31 en 32). De middelste steen is de achterkant van de meest rechtse steen.
Zoals duidelijk is te zien op de rechter steen, is het geboortejaar en het sterfjaar van Miriam Roseboom (echtgenote van Mozes de Leeuw Gzn.) vermeld volgens de Joodse jaartelling: we lezen 5630 en 5697 (=1870 en 1937). De tekst op de achterkant is, in het Hebreeuws, te lezen op de middelste steen. ** en ***
Regionale betekenis.
Naar verhouding liggen er veel mensen op dit kerkhof begraven. Dat komt in de eerste plaats omdat er in de Pekela’s een behoorlijk aantal Joden hebben gewoond. Maar dat komt in de tweede plaats omdat er ook Joodse mensen uit andere dorpen (Veendam, Wildervank en Scheemda) werden begraven. En rond 1750 is het voor gekomen dat de begraafplaats zelfs gebruikt werd voor gestorven Joden uit de stad Groningen.
Vanaf 1940.
Omdat bijna alle Joden, die in het jaar 1940 in Nieuwe en Oude Pekela woonden, zijn omgebracht in de Tweede Wereldoorlog zijn er na 1945 maar een paar mensen meer op het joodse kerkhof begraven. De laatste was Berendje Wallage. Zij is overleden op 8 januari 1989.
Gedenkteken.
Om de 131 omgebrachte Joden uit de beide Pekela’s te gedenken is er in 1950 een gedenkteken onthuld met een Hebreeuwse en een Nederlandse tekst.
Onderhoud. ****
Vanaf 1945 zorgt de gemeente Oude Pekela (Pekela) voor het onderhoud. En toen in 1952 een aantal graven was vernield, waren er gelukkig velen uit Nieuwe en Oude Pekela die voldoende geld inzamelden om de schade weer te kunnen herstellen.
Vragen, opdrachten en websites bij ‘Lesbrief 7’.
1. Vragen.
Vraag 1. Van welk materiaal zullen de eerste grafstenen zijn geweest.
Vraag 2. Waarom kwam er een joodse begraafplaats in Oude Pekela en niet in Nieuwe Pekela.
Vraag 3. Schrijf de Nederlandse tekst van het grafmonument op.
Vraag 4. In 1952 is een aantal grafstenen vernield. Wie zou dat gedaan kunnen hebben en waarom.
Vraag 5. Vind je het belangrijk dat de joodse begraafplaats blijft bestaan. Schrijf ook op waarom je dat wel of niet belangrijk vindt.
2. Opdrachten.
Opdracht 1: Miriam Roseboom is geboren in Leer. Zoek op waar Leer ligt.
Opdracht 2: Miriam Roseboom was getrouwd met Mozes de Leeuw. Veel Joodse kinderen kregen de naam Mozes. Kun je bedenken waarom?
Opdracht 3: Miriam kwam uit Duitsland en Mozes uit Nederland. In hun huwelijk gaf dat weinig problemen. Noem daarvan één of twee redenen.
Opdracht 4: Op het monument op het Joodse kerkhof staat onder andere ‘DE BRAVE’. Wat zou hier de betekenis van ‘BRAVE’ kunnen zijn.
3. Websites.
* Joodse begraafplaats Oude Pekela